کویر لوت
کویر لوت کی از صعب‌العبورترین و دشوارگذرترین نقطه های جهان است و در بعضی از بخش های آن، هیچ موجود دارای حیات حتی باکتری، وجود ندارد.معمولا به زمین‌های شورنمک‌زار و گلی، کویر میگویند. کویرها نتیجه رسوب‌گذاری و تبخیر هستند، که در دوران سوم زمین‌شناسی به وجود آمده‌اند.نکته جالب این است که بدانید کویر با بیابان داری تفاوت هایی هستند. این اختلاف ها به دلیل داشتن میزان بارندگی ، پوشش گیاهی خاص و زندگی در این نواحی است. دشت لوت که در پرونده‌ی جهانی یونسکو برعکسِ باور های عمومی به نام بیابان لوت به ثبت رسیده است و یکی از بیابان‌هایی است که مناطق کم وسعتی از مساحت آن جزوی از کویر می‌شود.
کویر لوت با وسعتی بیش از چهل هزار کیلومتر مربع زمانی جزوی از گرمترین نقاط دنیا با سابقه دمای هفتاد درجه‌ی سانتیگراد است. به ناحیه هایی از استان سیستان و بلوچستان ،کرمان و خراسان جنوبی در کنار هم بزرگترین بیابان جهان را تشکیل می‌دهند،دشت لوت میگویند. لوت در فارسی به معنی علف، بی‌آب و برهنه ولخت است، دشت لوت هم همه این ویژگیها را دارا است، بیابانی در جنوب شرقی ایران و بین استان‌های سیستان ، بلوچستان و کرمان و خراسان جنوبی که سالها زیادی به عنوان گرمترین نقطه زمین شناخته و دمای هفتاد و یک درجه سانتیگراد در مرکز آن به ثبت رسیده است و پر از نادانسته هاست.
از دشت لوت با عنوانهای « دشت لوت و کویر لوت ، چاله لوت» یاد می‌شود؛ منطقهای بیابانی با تقریبا صد و هفتاد و پنج هزار کیلومتر مربع و یک دهم وسعت ایران را داراست. این دشت با زیبایی ها بکرش جزو بیست و پنجمین بیابان های بزرگ جهان است. قسمتی از این دشت وسیع را بیابانی ریگی و ماسه‌ای تشکیل می‌دهد و قسمتی از آن هم کویری است؛ برای همین دانشمندان اعتقاد دارند که این بیابان وسیع را باید دشت لوت خواند، نه کویر لوت؛ چون کویر تنها بخشی از آن است.
تقریبا یک چهارم کشور ایران را نواحی کویری تشکیل می‌دهد. دشت لوت بیابانی در جنوب شرقی ایران است که طول آن از شمال به جنوب تقریبا نهصد کیلومتر و غرب به شرق حدود سیصد کیلومتر است. بلندترین هرم‌های ماسه‌ای دنیا در این دشت قرار دارد. در این دشت بزرگ که زمانی مکان وقوع زمین‌لرزه‌هایی بسیار وسیع بوده است، نشانه‌هایی از سکونت انسان از هزاره‌ی چهارم قبل از میلاد مسیح دیده شده است. با دقت بر کشفیاتی که تاکنون انجام گرفته است، زمین‌شناسان توانسته‌اند شی هایی باستانی مربوط به هزاره‌های سوم و چهارم پیش از میلاد را در این منطقه پیدا کنند که نشان‌‌دهنده‌ی سکونت بشر در این دشت وسیع است.
دشت نایافتنی لوت در قلب خود دیدنی‌های پنهان زیادی دارد. هرساله تعداد زیادی از علاقه‌مندان به بیابان با اشتیاق فراوان برای دیدن این شگفتی‌ها و زیبای ها به دشت لوتسفر میکنند. دشت لوت نه تنها گرمترین نقطه زمین را در خود جای داده بلکه گودترین نقطه داخلی فلات ایران با نام «گود لوت» هم در دل این دشت شگفت آور جای داده است.
اولین میراث طبیعی ایران
کویر لوت به عنوان اولین میراث طبیعی ایران و به عنوان بیست و یکمین اثر ایران و نخستین اثر طبیعی کشورمان در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید، با ثبت این اثر رتبه ایران از سیزده به یازده ارتقاء یافت.
آب و هوای کویر لوت چگونه است؟
کویر لوت سطحی خشک و تیره دارد که گرمای زیادی را به خودش جذب می‌کند؛ به همین دلیل در سال‌های دوهزار چهار و دو هزار و پنج و دو هزار و شش و دوهزار و هفت و و دو هزار و نه ماهواره سنجنده «مدیس» دشت لوت را با هفتاد ممیز هفت درجه سانتیگراد گرمترین نقطه کره زمین اعلام کرد و برخی از جغرافیدانان چون «پرویز کردوانی» معتقدند که گرمترین نقطه زمین در بیابان لوت «چاله مرکزی لوت» در هفتاد و پنج کیلومتری شرق شهداد است.به باور برخی از زمین شناسان، این کویر در زمان‌های گذشته دریای کم عمقی به نام تیس بوده است که طی گذشت زمان و به علت گرمی هوا خشک شده است. طی سال‌های دوهزار و چهار تا دوهزار و نه میلادی این منطقه از ایران به عنوان گرمترین نقطه‌‌ی سطحی کره‌ی زمین شناخته شده که دانشمندان علت آن را رنگ تیره و خشکی سطح آن می‌دانند. بیشترین میزان جمعیت دشت لوت در منطقه‌ی شهداد ساکن شده‌اند که در گذشته آن را «خبیص» می‌نامیدند.
پوشش گیاهی و گونههای جانوری در دشت لوت چگونه است؟
پوشش گیاهی کویر لوت یا بیابان لوت درختان و درختچههای گز است که در گلدانهای بیابانی قرار گرفته است که به «نبکا» شهرت دارند و برای جلوگیری از مدفون شدن در زیر شنها با استفاده از آب سفرههای زیرزمینی پرورش میابد .دشت لوت با وجود سختی آب و هوا اما گونههای جانوری متنوعی و زیادی دارد مانند: خرگوش،روباه شنی، جبیر، گربه شنی، سارگپه،جرد، مگس گیر،شاهین، تیر مار،چک کاکلی، مار جعفری، شتر مار، آگامای سروزغی، دم سیاه و عربی و انواع عقرب شامل عقرب سیاه، طلایی و جرار و در ارتفاعات کل، بز و جبیر قابل مشاهده است که نشان دهنده ی چرخه فعال اکولوژی در این دشت زیبا است.
کشفیات در کویر لوت
کویر لوت با توجه به گزارش روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی، علی شریعتی منش گفتند: مؤسسه جغرافیایی دانشگاه تهران از سال چهل و شش مشغول مطالعات در دشت لوت بوده است. این بررسی‌ها به کشف نمونه‌هایی از اشیاء فلزی و سنگی و سفالین دوران قبل از تاریخ این ناحیه انجامید، ولی این هیئت به سبب اشتغال به کارهای مربوط به خود و نداشتن افراد باستانشناس، موفق به گمانه زنی و تجسس بیشتری در این منطقه نگردید. هیئت مطالعاتی دشت لوت با همکاری اداره کل باستانشناسی در سال هزار سیصد و چهل وهفت به این منطقه رفت. آنان در این منطقه به تکه سفال‌های متنوع دست یافتند و با کاوش در تپه‌های کوتاه و مسیرهایی که در لا به لای کلوتها قرار دارند توانست به مقابر قبل از تاریخ و اشیاء با ارزش آن دست یابد.
وی ادامه داد: اشیاء و مقابر مکشوفه: در بررسی ده روزه آقوس شهداد که در هفت کیلومتری دشت لوت قرار دارد، اشیاء متعددی متعلق به هزاره سوم و سفال‌هایی از هزاره چهارم قبل از میلاد در مقابر مکشوفه بدست آمده که شامل ظروف سفالین که با رنگ‌های قرمز و نقوش مختلف تزیین یافته‌اند که از لحاظ سبک و شیوه کار با ظروف مکشوفه در خوراب کرمان و بلمپور بلوچستان شباهت کامل دارد. همچنین کوزه سفالین نخودی رنگ ظریفی بدست آمد که روی آن سه نوار قرمز رنگ دیده می‌شود. حد فاصل این نوارها با تصاویر عقاب پرگشوده و خطوط شکسته موازی به رنگ سیاه تزیین شده است. نظیر این ظرف سر مرز ایران و پاکستان در تپه‌ای به نام کولی ماهی کشف گردید که قدمت آنها به هزاره سوم قبل از میلاد می‌رسد و همچنین با ظروف رنگارنگ شوش قابل مقایسه می‌باشد.
شریعتی منش گفت: ظروف سنگی: در گورهای مکشوفه تعدادی ظروف از سنگ‌های آهکی خاکستری رنگ و جنس مرمر کشف گردیده است. ظروف مرمر رنگارنگ این ناحیه با اشیاء مرمری شوش که متعلق به هزاره سوم قبل از میلاد است شباهت کلی دارد. کشف این نوع اشیاء در محل مزبور رابطه قوم آقوس را با نقاط دورتری ثابت می‌کند. همچنین ظروف فلزی و تزیینی نیز در این منطقه کشف شده است.
ایشان خاطر نشان کرد: بیابان لوت در شمال شرقی استان کرمان و در میان سه استان خراسان جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان گسترده شده و حدود ده درصد وسعت کشور را در بر گرفته است.تکه‌های شهاب‌سنگ و ناخن دایناسور هم از کشفیات این بیابان بزرگ است. البته اصالت ناخن پیدا شده هنوز قطعی نیست و بررسی‌ها روی این فسیل ادامه دارد.
کلوت ها
کلوت به کوههای شنی ای می گویند که بر اثر عامل فرسایشی غالب کویر ” باد ” ایجاد می گردد شکلهای و فرم ها سحر آمیزی را ایجاد میکنند که کمتر کسی میتواند پس از دیدن این مناظر , انگشت به دهان نماند و تحت تاثیر این زیبایی کمیاب نشود.
یکی از زیباترین مناظر در دشت لوت، کلوت‌های مسحور کننده شهداد است؛ کلوت‌های شهداد از دور شبیه شهری با آسمانخراشهای کلوخی است که برخی آن را شهر ارواح، شهر خیالی و یا شهر لوت نامیده‌اند. کلوت‌های شهداد با ارتفاعترین هرم‌های ماسه‌ای دنیا هستند که بر اثر فرسایشدآب و باد ایجاد شده‌اند.
در میانه این کلوت‌های شگفت انگیز تقریبا هیچ حیاتی وجود ندارد و میگویند هنوز هیچ انسانی همه نواحی این شهر را نپیموده است.در نزدیکی کلوت‌های شهداد و در دل دشت لوت، تمدنی با قدمتی بیش از شش هزار سال وجود دارد، از گورستان شهداد آثار بسیاری مانند: سفال و مجسمه و زیوآلات به دست آمده و قدیمیترین درفش جهان با نام «درفش شهداد» در این منطقه کشف شده است.کلوت‌های ایران بزرگترین عارضه دنیا هستند.
آنجا شهری پر از ساختمان‌های بلند و کوتاه است. کلوتها در اثر فرسایش آبی و بادی طی هزاران سال شکل گرفته‌اند. در این شهر کسی زندگی نمی‌کند و هر چه هست سراسر آرامش و سکوت و است. کلوت ساختاری است از حرکت باد در دل نرم خاک کویر که در طول سالیان سال شکل گرفته است.نم باران اگر بر تن خشک کویر ببارد، خاکهای تل شده گرد سنگی را بر هم استوار کرده و سازه‌ای را به وجود آورده که گویی بنایی خشتی از تمدنی متعلق به ما قبل تاریخ است. گودترین نقطه در ایران با پنجاه ئ شش متر ارتفاع از سطح دریا در این کلوتها شگفت انگیزقرار دارد.